Pottebakkers Brussel

Architectenkantoor: A2D Architects CVBA

Aantal bestede uren: 310 uren

---

DE ARCHITECTUUROPDRACHT

Locatie: Rue du Vautour, 1000 Brussel

Opdrachtgever: De Brusselse Haard CV

Jaar: 2012

Type opdracht: Mengvorm (PPS, DBFM(O), ...)

Waaruit bestond de opdracht?
Het betrof een reorgainisatie en grondige verbouwing (met behoud van het grote volume) van oude hoogbouw woontorens tot nieuwe sociale apprtementen volgens passief huis standaarden.

---

HET ONTWERP

Wat zijn volgens u de sterke punten van uw ontwerp?
Introductie
Met voorliggend project wensen we een gerichte aanpak te formuleren voor de bestaande problematieken van het gebouw Pottenbakkers II. Deze modernistische constructie die eertijds bedacht werd als een vooruitstrevend concept in het hart van Brussel, moet dringend aangepast worden aan hedendaagse normen.

A2D Architects gaat de uitdaging aan om Pottenbakkers II en de directe omgeving opnieuw op een kwalitatieve manier te integreren in de Brusselse context en het gebouw architecturaal, bouwfysisch en technisch te herwaarderen. Deze herwaardering gebeurt rationeel met oog voor structurele en energetische logica, ergonomie, verhouding en estetiek. Daarnaast wensen we ook een oplossing te formuleren voor de gebrekkige gemeenschappelijke voorzieningen (vuilnislokalen, fietsenstallingen, groen binnengebied) om zo de site te herwaarderen tot een plek van samenkomst en ontmoeting.

Stedenbouwkundige visie
De site moet benaderd worden als één geheel. De herwaardering van het gebouw Pottenbakkers II kan niet los gezien worden van de lopende projecten rondom. Bij verdere ontwikkeling van het ontwerp moeten dan ook overlegmomenten met alle betrokken partners voorzien worden om een homogene aanpak voor de site mogelijk te maken en de diverse projecten op elkaar af te stemmen. Via een doordachte omgevingsaanleg die de projecten verenigt wordt de site finaal als één samenhangend geheel.

De materialisatie en organisatie van de gelijkvloerse verdieping van ons ontwerp is zodanig opgevat dat een open en transparant geheel ontstaat naar het binnengebied en de Loofstraat. De momenteel onderbenutte (afgesloten doorgang) tussen straat en binnengebied wordt efficiënt aangewend als fietsenstallingen, met transparante glaswanden, wat ook sociale controle toelaat.

Voor de hoger gelegen verdiepingen wordt geopteerd voor ingrepen die zo min mogelijk de bestaande structuur, organisatie en doorstroming op de gelijkvloerse verdieping beïnvloeden. Dit kan door de twee verticale circulatiekokers te behouden maar ook intern in het gebouw met elkaar te verbinden, in plaats van deze naar de buitenzijde van het gebouw te verplaatsen en er mee te verbinden.
De impact van het gebouw op stedenbouwkundig niveau aan de grond wijzigt dus niet.

Wat de architecturale uitstraling betreft is gezocht naar een hedendaagse architectuur met sterke identiteit die horizontaliteit en verticaliteit combineert, zich integrerend in het stedelijk weefsel.
De vlakke gevels van de jaren 60 met grafische effecten door de structuur en de ramen in de gevel worden gewijzigd.
Nieuwe gevel volumes brengen nieuwe horizontale en verticale grafiek aan in deze gevels, aangevuld met diepte werking door uitsprongen en de terrassen. Ze tonen aan dat in woontorens kwaliteitsvol wonen mogelijk is.

Architecturale concepten
- Concept 1: lichte versus zware verbouwing
- Het voorstel Brusselse Haard is om een lichte renovatie toe te passen in centrale deel en een zware renovatie aan de uiteinden. Dit heeft enkele gevolgen:
- Brandpreventie: de huidige norm kan slechts gehaald worden met twee vluchtwegen per compartiment. Extra trappenhuizen of buitentrappen zijn noodzakelijk.
- Omwille van toegankelijkheid van alle appartementen op de uiteinden is een grotere rolstoeltoegankelijke lift noodzakelijk. In de huidige liftschachten kan telkens slechts één rolstoel toegankelijke lift ingepast worden . Een bijkomende lift moet dus per verticale evacuatieschacht voorzien worden opdat de woningen toegankelijk zouden blijven bij panne van één lift.
- De geringe woonkwaliteit van de appartementen in het centrale deel wordt bestendigd.
- De appartementen hebben een te kleine leefruimte.
- Het 1-slaapkamer appartement noord/west gericht is weinig leefbaar en energetisch slecht.
- Het WC van het één-slaapkamer-appartement is enkel te bereiken via de slaapkamer.
- De visie van A2D houdt o.a. het minimaliseren van de zware renovaties in.
A2D opteert bijkomend om het gehele gebouw intern lichter te renoveren en om doelgericht nieuwe volumes toe te voegen.
- De lichte renovatie van het bestaande gebouw wordt o.a. mogelijk door de twee verticale circulatie kokers op elke verdieping te verbinden en ze hierdoor te kunnen behouden.
De twee bestaande trappen kunnen dan dienst doen als de twee vereiste vluchtwegen per compartiment.
Alle appartementen worden ontsloten door twee rolstoel toegankelijke liften.
Er zijn geen bijkomende ingrepen noodzakelijk op de eerste verdieping (artiestenateliers) gezien kokers noch verticale circulatie worden gewijzigd.
Door op strategische plaatsen nieuwe uitbouwen te voorzien is het mogelijk de bestaande indeling van het gebouw maximaal te behouden.
De nieuwe volumes zorgen voor extra woonoppervlakte zodat deze voor alle appartementen nauwer aansluit bij de aanbevelingen van de PO/84 en de oppervlaktenorm van het Brussels Gewest. Bijkomend ontstaat hierdoor meer leefruimte wat een eerste vereiste is van duurzaam bouwen. Bovendien maken wij hiervan gebruik om elk appartement een bruikbare buitenruimte te geven.

In samenwerking met Establis en Boydens

---

HET WINNEND ONTWERP

Welk bureau haalde de opdracht uiteindelijk binnen?
Pierre Blondel Arch.

Werd dit project uiteindelijk gerealiseerd?
Neen

Evaluatie van het behaalde resultaat:
CRITERIUM NR 1 - KWALITEIT VAN HET ARCHITECTURAAL ONTWERP 48,90 / 75
o.a.:
ARCHITECTURALE EN STEDENBOUWKUNDIGE KWALITEIT 30,50 / 50
Architecturale keuze gebaseerd op een analyse van de problemen rond brandpreventie en toegankelijkheid van het gebouw voor personen met beperkte mobiliteit, waarop het ontwerp een antwoord geeft door een rationele benadering die bestaat in het verbinden van de bestaande trappenhuizen door een centrale gang, om de toevoeging van een tweede trappenhuis te vermijden. (+) Geldige redenering, maar deze oplossing heeft nadelige gevolgen voor het ontwerp van de appartementen, gezien de geringe dikte van het gebouw: 2de verdelingsgang binnen de appartementen, niet gezellig en niet plaatsbesparend; uitbreidingen in bijna alle appartementen (betreft 57 appartementen) wat aanzienlijke afbraakwerken genereert. (-)
Het ontwerp houdt onvoldoende rekening met de stedelijke context: de stedenbouwkundige keuze wordt niet beschreven (geen bespiegeling over de schaal en de relatie van het gebouw met de omringende bebouwing), voorstelling van het gebouw zonder de aanwezigheid van de Gierstraat, geen bespiegeling over de differentiatie van de gevels naargelang de situatie, de context, de achteruitbouw of de oriëntatie. (-)
De architecturale keuze beantwoordt aan de opties van het programma vanuit het oogpunt van de ligging van de appartementen (appartementen met 3 en 4 kamers aan de uiteinden – appartementen met 1 en 2 kamers in het midden), maar stelt voor om het programma te heroriënteren door een zogenaamd lichte renovatie uit te voeren op het gehele gebouw en vergrotingen van de appartementen te voorzien. De technische commissie is echter van mening dat deze keuze aanzienlijke en dure afbraakwerken van de omgekeerde balken in de gevels van
42 appartementen genereert, alsook een wijziging in de kern van het gebouw door de aanwezigheid van de centrale gang, zodanig dat men dit niet als een lichte renovatie kan beschouwen (het ontwerp werd trouwens geraamd aan de prijs van de zware renovatie voor het geheel van de appartementen - zie hierna), terwijl ze het nadeel biedt dat het gebrek van de eenzijdige oriëntatie en de engheid van een groot aantal appartementen behouden wordt. (-)
Doeltreffende en functionele grondplannen, in het bijzonder in de appartementen met 3 en 4 kamers (+), met echter enkele zwakke punten: open keukens in talrijke appartementen (streven naar open ruimten, maar ongeschikt voor familieappartementen – cf. programmatiefiches), berglokalen langs de gevel die in sommige gevallen natuurlijke lichtinval in de keukens verhinderen, goed geproportioneerde terrassen in de noordwestgevel, maar in de zuidwestgevel hebben ze zodanige afmetingen dat ze slechts beperkt te gebruiken zijn. (-)
De gemeenschappelijke lokalen zijn weinig gezellig (lange gang zonder natuurlijke lichtinval) en geven een gevoel van onveiligheid (chicanes), betwistbare aanpak van de gelijkvloerse verdieping (hoofdingang langs de binnenplaats, terwijl deze zal evolueren naar een meer private status, in tegenspraak met de uitgesproken wens van transparantie naar de Gierstraat. (-)
De expressie van de gevels wordt te koud en te systematisch bevonden door een deel van de commissie: hoewel de compositie beheerst wordt en niet zonder plastische kwaliteiten is (+), biedt het teruggekaatste beeld de huurder niet de mogelijkheid van een voldoende positieve identificatie van zijn leefkader. (-) Afwezigheid van een volledige voorstelling van de zuidgevel. (-) Op de ingediende documenten (gedeeltelijke weergave van de gevel), lijkt deze minder interessant dan de noordgevel, die nochtans minder zichtbaar is in het stedelijk landschap. (-)
Vrij goed onderbouwde stabiliteitsstudies (duidelijke keuze, zeer gedetailleerde grafische documenten) (+) maar de bespiegeling over het gewicht van de toegevoegde elementen ontbreekt. (-) De structurele en architecturale concepten zijn goed in elkaar geïntegreerd. (+)
De voorgestelde systemen op het vlak van speciale technieken worden te complex geacht (gemengd individueel/gecentraliseerd HVAC-systeem, o.a. ventilatie met systeem D) en vergen meer plaats in de appartementen terwijl die beperkt is. (-) De integratie van het ontwerp in de architectuur wordt op plan aangetoond. (+)

DUURZAAMHEID, BEPERKING VAN DE EXPLOITATIE-, BEHEERS-, EN ONDERHOUDSKOSTEN 18,40 / 25
"Zeer lage energie" ontwerp. (+)
Gebruik van milieuvriendelijke materialen. (+)
Gemengd individueel/gecentraliseerd verwarmings- en sanitair warmwaterproductiesysteem waarschijnlijk interessant vanuit het oogpunt van het rendement, maar te complex in termen van beheer en onderhoud (interventie in de appartementen).(-)
Individueel ventilatiesysteem (D) interessant vanuit het oogpunt van rendement (+) maar niet praktisch op het vlak van beheer en onderhoud (interventie in de appartementen). (-)

CRITERIUM NR 2 - ECONOMIE VAN HET PROJECT 18,75/ 25
Geraamd budget lager dan de beschikbare budgettaire enveloppe. (+)
Maximum toegelaten budget volgens de BGHM-methode (≠ beschikbare budgettaire enveloppe, want deze is afhankelijk van de oppervlakten van het voorgestelde ontwerp) berekend op basis van een kostprijs van 1.450 €/m² woningoppervlakte voor alle appartementen, zijnde een coherente positie ten opzichte van het ontwerp gebaseerd op een kritische lezing van het programma (toegelaten volgens het bijzonder bestek, indien voldoende argumentatie), ervan uitgaande dat de zogenaamde lichte renovatie van de centrale appartementen niet relevant is gezien hun laag comfortniveau (nauw, slecht georiënteerd) en de noodzaak om de gemeenschappelijke lokalen te verbeteren (overeenstemming met de brandpreventienormen). (ok) Het toegelaten maximumbudget werd nageleefd. (+)
Het budget lijkt onderschat te zijn gezien de omvang van de afbraakwerken in de gevels en de uitbreidingen. (-)
Goede verhouding prijs/kwaliteit en prijs/aantal appartementen (+)